Almanya’da Noel ve yeni yıl kutlamaları

Senenin en ışıltılı dönemi hiç şüphesiz Advent Zamanı. Almanya’da Noel Bayramı 24 Aralık Cuma gecesi başlıyor. Latin kökenli bir kelime Advent, varış demek. Noel’e varış. İsa’nın doğum günü olarak kabul edilen 24 Aralık öncesindeki dört pazar gününü içine alan bayram hazırlığı dönemi diyebiliriz.

Kilise programları ve dini ritüellerin yanı sıra yuvalarda, okullarda hazırlıklar, programlar birbirini izlemekte. Evler, etraf süslendi, ışıklandırıldı. Advents takvimi her gün bir kapı arkasından çıkan minik hediyelerle şenlik saçmaya devam ediyor. Noel pazarları kuruldu, zencefilli, karanfilli, anasonlu Noel kurabiyelerinin kokuları havaya karıştı. Gelsin Noel pazarı (Weihnachtsmarkt) buluşmaları, gitsin Glühweinlar (Baharatlı ve tatlandırılmış sıcak kırmızı şarap)…

24 Aralık sabahı Adventskalender’deki en son hediye paketi de açılacak ve akşama büyük heyecan devam edecek.

Almanya’da Noel kutlamaları nasıl başlar?

Pandemi önlemleri bu sene yine işleri değiştirdi. Kilise de sıkı önlemler alarak servislerine devam ediyor. 24 Aralık, Heiligabend’de (İsa’nın doğduğu kutsal gece), aile ayinleri saat 15:00-16:00 gibi başlar. Vaazı, çocukların Maria ve Josef’in Nasıra’dan Bethlehem (Beytüllahim) seyahatlerini ve İsa’nın doğumunu canlandırdıkları Krippenspiel takip edecek ve birtakım dini seremonilerin ardından tebriklerle ayin sona erecek. Sonrasında aileler evlerinde bir araya gelecekler. Akşam saati 22:00 civarı dindar yetişkinlerin katıldığı Noel servisi de var, İsa’nın doğum saati olduğu inancıyla kutlanan bir ayin bu.

Noel bir doğum günü kutlaması. O yüzden kutlamalarda bir çocuk bayramı havası belirgin.

Eve en hızlı girişi çocukların yapacağı kesin. Christkind’in yani çocuklara görünmeden hediyeler getirdiğine inanılan sembolik bir Noel figürünün çanı çalmasıyla hediye paylaşımı (Bescherung) başlar.

Adventskranz’da 4 mum varsa hepsi anda yakılır.  Evde kurulan temsili Krippelerde de çocuk İsa figürü yerini alacaktır. Krippe ne derseniz… Krippe, Noel hikâyesini, yani Maria ve Josef’in Kudüs’ten Nasıra’ya yolculuğu ve İsa’nın doğduğu samanlığa varış öykülerini temsili figürlerle anlatan modellemeler. Krippe’nin kelime anlamı yemlik. Yeni doğan bebeğe beşik olmuş yemlik, bu ananenin merkezine oturmuş. Kiliselerin dışında, çoğu evde, hatta vitrinlerde, dini pedagoji izleyen yuva ve okullarda hazırlanmış köşeler temsili belki çoktan dikkatinizi çekmiştir.

Esas olan dini uygulama her Advent Pazarı’nda bir mum yakılması. Çok değişik formlarda olabilir Kranz. Dekoratif, gözünüze, gönlünüze nasıl hoş geliyorsa, dört mum veya tek mum ile donatılmış, el yapımı, hazır alınmışı, çam kozaları arasında veya bir tepsi içinde sunulmuşu.

Noel hediyeleri

Almanya’da Noel hediyelerini “Christkind*” getiriyor. Christkind’in heyecanı da işi de çok. Ya kiliseden eve koşana kadar vakti var ki, hemen çanı çalabilsin. Ya da 24 Aralık gecesi hediyeleri ağaç altına bırakabilsin ki, yataktan pijamalarıyla fırlayanlar 25 Aralık günü Noel’in ilk sabahı hediyelerini ağacın altında bulabilsinler. İnananlar için esasen 24 Aralık’a kadar ne ağaç, ne de süsü var ortalıkta, hepsi Christkind’in işi. Bizler ve global ekonomi de seviyoruz şenlik niyetine erkenden başlamayı elbette.

Almanya’da Noel Baba mı Christkind mi?

Noel Baba’yı, Almanca tabiriyle Weihnachtsmann, Hristiyan mezhepleri reddediyor ama çocuklar sevdiği için idare ediyorlar…diyelim. “Christkind” in icadında mezhep ayrımının hemen öncesinde Martin Luther’in başlattığı tartışmaların rolü var. Dindeki azizlik mertebeleriyle kutsal anlam yakıştırmalarına karşı eleştirisi var, Martin Luther’in. Konuyu çok derinleştirmeden kısaca şöyle değinelim: Dini ibadeti dünyevi normalliğe yaklaştırmak istendiği için Christkind çıkarılmış ortaya. Tabii Katolik’ler 6 Aralık’ta Aziz Nikola’yı, Noel Bayramı ile ilişkilendirmeden, anarak kutlamaya devam ediyor.

Pek tabii, tüm bu adetler bölgeye ve her ailenin kendi ananesine göre değişiklik gösteriyor…

Noel ağacı

Noel ağacı, dekoratif süsleme, kış gecesi ateş yakma -günümüzde ışıklandırma- gibi adetlerin eski pagan inanışlarına dayandığını biliyoruz. Neredeyse tamamı doğa hareketleri, ekin, hasat, bereket odaklarında insanoğlunun doğaya saygısı ve çekingenliğine bir sembol ve hatta enstrüman arayışı ile ilgili. İlgisi olanın takip edebileceği pek çok kaynak olduğuna işaret edip bayram ananelerine devam edelim.

Noel bayramı şen 2 gün, kalmasın yalnız kimse o 2 gün

25 ve 26 Aralık günleri bayram. Aile fertleri uzaktan yakından bir araya gelir, büyüğün etrafında toplanılır. Bayramda bir arada olmak her ne kadar ailevi bir kutlama olsa da, kimseyi yalnız bırakmamaya çalışmak da bayramın gereğidir. Bayram aynı zamanda şefkat göstermektir, değil mi? Davet alırsanız, icab edin dilerim, küçük bir hediye ile katılmak hoş karşılanır.

Hediye demişken

Arzuya göre arkadaşlarınıza ve komşularınıza Advent zamanı içinde bir hediye verebilirsiniz. Ev yapımı kurabiye ikramları, ya da küçük esprili hediyeler, özellikle reçel gibi ev yapımı işler, sezon çayları, Noel süsleri, çocukların yaptığı el işleri herkesin çok hoşuna gidecek jestlerdir. Bu hediyeleri vermek için 1 Aralık’tan itibaren her gün uygun olacaktır.

Özellikle Noel hediyesi vermeyi düşünürseniz, Noel’den 1-2 gün öncesinde, en geç Heiligabend (24 Aralık) sabahtan vermek tercih edilebilir.

Noel’de selamlaşma

Noelden önceki selamlaşmalarda “schöne Advenstzeit”  veya “schöne Vorweihnachtszeit” yani “Güzel Advent Zamanı / Noel Arefesi” tabirlerini kullanmak uygun olabilir. Heiligabend (24 Aralık) ve takip eden Noel Bayramı’nda (25-26 Aralık) ise “Frohe Weihnachten – Fröhliche Weihnachten” (Mutlu Noeller)…

Almanya’da Noel sofrası

İnanışa göre İsa, fakirlik içinde bir samanlıkta doğmuş. Şartların da zor olduğu bir döneme denk geliyor, kıtlık ve tecrit var. Dolayısıyla geleneksel yaklaşımlarda Almanya’da Noel sofralarının mütevaziliği esas olmuş. Zaman içerisinde değişen çevresel faktörler ve anlayışlar elbette sofralara da yansımış.

En klasik menü patates salatası eşliğinde sosis veya soğuk büfe.

Basit yemenin ya da soğuk büfenin bir sebebi de pratik oluşu dersek, yanılmış olmayız fikrimce. Zira, o günün merkezi aktivitesi kilise ayini. Aile servisleri akşamüzeri saat 15:00-16:00 gibi. Son bulup eve varılması en iyi ihtimal saat 17:30-18:00’i buluyor. Yaygın inanışa göre Christkind eve girerken çan çalıyor, ağaç süslü ve ışıklı altında hediyeler, büyük heyecan. Tüm hareket yemek saatine çok yakın, hindi fırından çıktı, servis filan derken iş uzun kalıyor.

Büyük bayram yemeği için pek çok ailenin tercihi takip eden 25-26 Aralık Bayram günleri. Menülerin en yaygın ana yemeği hindi diyebiliriz. Çok çeşitli tarifler var: Fırında doldurulmuş hindi, yanında patates, Knödel (Patates, un, irmik bazlı hamur topu köfteler), elmalı, karanfilli kırmızı lahana, kestane, çok yaygındır. Hindinin yerini bazen kaz alır. Noel kazı (Weihnachtsgans) biraz yeni adet sayılabilir, zira kaz esasen St Martin ve Advent zamanının geleneğidir. Kassler (Tuzlanıp fümelenerek fırında veya haşlanarak hazırlanmış domuz eti söğüşü) veya çeşitli şekillerde fırında et de tercih edilir. Balıktan ziyade et bayram yemeklerinde öne çıkar.

Almanya’da Noel lezzetleri

Advent ve Noel zamanı tatlı lezzetlerin öne çıktığını fark etmiş, belki şimdiden önümüzdeki senenin ilk günleri için bir spor programı tasarlamışsınızdır bile.

Zencefil, tarçın, karanfil, vanilya, kardamon ve anason aromalarını takip ederek ulaşabileceğiniz tadımlık lezzetlerden, özellikle Almanya dışındaki sevdiklerinize hediye olabilecek özellikte olan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• Baharatlı bisküviler (Plätzchen)
• Vanillenkipferl, Linzer, Zimtsterne ve Spekulatius kurabiyeleri (isimleriyle çeşitli şekillerde baharatlı kurabiyeler)
• Weihnachtstollen: Yemişli bir Noel keki, tescilli tarifi ile en meşhuru Dresden ve civarından
• Printen: Baharatlı kendine has kıvamı olan bir çeşit tatlı çörek. Tescillenmiş tarifi ile öne çıkan bölge bu sefer, Aachen
• Lebkuchen: Yine kendine has baharat karışımıyla yassı ekmek tarzında bir kek. Stollen ve Printen gibi koruma altında tescilli bir tarifi var Nürnberger Lebkuchen’ın.
• Glühwein: Baharatlı ve tatlandırılmış sıcak kırmızı şarap. Alkollü, alkolsüz seçenekleri var. Evde hazırlamak üzere çeşitli tarifler var. Şişelenmiş almak mümkün. Noel Pazarlarında (Weihnachtsmarkt) her köşede deneyebilirsiniz. Punsch, Feuerzangenbowle akrabaları

Silvester mı Yılbaşı mı?

Advent Zamanı’nın tüm şatafatına kıyasla Noel ve Yılbaşı arası oldukça sakin geçen bir dinlenme zamanı.

31 Aralık, aynı zamanda Aziz (Sankt) mertebesi almış Papa 1. Silvester’in ölüm yıldönümü ve anma günü. Dolayısıyla hristiyan kültürünün getirdiği bir ağız alışkanlığı ile yılın son günü için “Silvester” tabiri bazı kesimlerde yerleşmiş.

Yılbaşı Ziyafeti: Fondue ve Raclette

Gece uzun, havai fişekler patlayana kadar eğlence, oyanlanma gerek, değil mi?
Sofrada uzun vakit geçirmeye elverişli Fondue ve Raclette en yaygın tercih olarak öne çıkıyor.

Fondue: Ortada bir ocak üstünde eritilmiş peynir veya bulyon içinde haşlayarak pişirme yöntemi. Tercihe göre peynirin dışında et, sebze, balık. Eşlikçileri çeşit soslar, Uzakdoğu’dan, Güney Amerika’ya ve elbette özellikle son yılların trendi Orta Doğu baharatlarıyla.

Hem Fondue hem Raclette’yi alaturka ya da oryantal esintilerle, önden meze ve zeytinyağlı, yanına pilav ile menüyü renklendiren de var elbet. Bu yaklaşımları soslarda veya küçük eşliklerde tutmak Avrupalı misafirlerin olduğu sofraya daha çok stil katabilir.

Christbaumloben: Noel ağaçları o kadar güzel süslenmiş ki..

Bu emek, bu şıklık ayrı bir övgü hak eder elbet.

Noel’de malum ağaç süslemek başlı başına bir aktivite, çoğu insana mutluluk veren, kış bayram ve kutlamalarının en hoş sembollerinden biri, Noel’in sihri.. Her sene pek çok evde farklı konsept, renk seçimleri, yeni trendler diyerekten çok özenle yapılan bir iş, kimine göre tasarım.

Almanya’da Noel – Yeni Yıl arasında özellikle Bavyera ve Badenwüttenberg’de yaygın, biraz eski moda ama hoş bir adet: “Christbaum loben” yani Noel ağacına güzelleme.

Noel’den sonra “ağaç görme ve övme” bahanesiyle eş dost bir araya gelsin diye güzel bir bahane aslında. Ağaç yoksa Kranz, o da yoksa salon bitkisi…Mutlaka bir şey övülecek. Hatta kapı kapı gezilip, ağaçlar övülüp bir küçük tek sonrasında devam edilecek.

“Das ist aber ein wirklich schöner Baum” (Bu da çok güzel bir ağaç ama canım) demeyi ihmal etmemeli.
Kadeh tokuşturmak adetten. Özellikle, Schnaps, Obstbrandt, Korn gibi sert likörler tercih edilse de Sekt, şarap da eksik olmaz.
Davet edildiyseniz hediye olarak Schnaps, şarap, likör, belki küçük bir çikolata iyi fikir olabilir.

Almanya’da Noel ağaçlarının elden çıkarılması

Her şehirde belediyelerin ve çöp toplama şirketlerinin bu konuda düzenlemeleri var. Rehber ve takvimlere internetten ulaşmak mümkün. Aramak için anahtar kelimeler:

• “Weihnachtsbaumentsorgung”
• “Abholung der Weihnachtsbäume Termine 2022”

Örnek olarak, Düsseldorf‘ta Awista firması bu işi üstleniyor. Takvimlerinden semtiniz için belirtilen tarihi bulabilir ve o günün gecesinden veya birkaç gün öncesinden kapınızın önüne koyabilirsiniz. Ağaç süslerden ve paketlerden arınmış ve maksimum 2m yüksekliğinde olmalı.