Sosyal devlet Almanya’da yaşamanın avantajları

Alman Anayasası’nın 20. maddesi şöyle der: Almanya demokratik ve sosyal bir federal devlettir. Buradaki sosyal vurgusu dikkatinizi çekti mi? Nedir bu sosyal devlet Almanya? Sosyal devlet gelişmiş demokrasilerin evrensel bir özelliği. Sosyal bir devlette yaşamak; eğitim, sağlık ve barınma hizmetlerine kolayca erişim sunan, sosyal güvenlik olanağı sağlayan, toplumsal risklere karşı koruyan ve gelir güvencesi veren bir devlette yaşamak demek. Almanya, dünyadaki diğer ülkelerle kıyaslandığında en kapsamlı sosyal olanaklara sahip ülkelerden biri konumunda. Aynı zamanda devlet harcamaları içinde sosyal giderlere ve sosyal yardımlara en büyük payı ayıran ülkelerden.

Kısaca sosyal devlet Almanya’da yaşamanın avantajları ve Almanya’da sosyal yardım seçenekleri nelerdir dersek, Almanya’da:

– Bir çok çalışan 30 güne kadar yıllık izin alırsınız
– Çalışanın işi yasalarla konulur, işten çıkartılmanız çok zordur
– Çocuk sahibi olduğunuzda 14 aya kadar işe gitmeden maaş alırsınız
– Hamile kişiler işten çıkarılamaz
– Çocuk başına sosyal yardım olarak çocuk parası (kindergeld) alırsınız

Bunları detaylı olarak incelemeden önce sosyal devletin tarihine bakalım.

Sosyal devletin kökenleri

Almanya’nın sosyal devlet anlayışını anlayabilmek için biraz gerilere gitmemiz gerekiyor. Zira sosyal devlet olma yolunda ilk adımların Almanya tarafından atıldığı dünyaca kabul edilen bir gerçek. 1871’de işçilere iş kazası tazminatı uygulaması ilk kez Almanya’da hayata geçirildi. Yine sosyal devletin ilk uygulaması olarak görülen işçiler için zorunlu sağlık sigortası, dönemin Şansölyesi Otto von Bismarck tarafından 1883’de yürürlüğe alındı. 1889 yılında ise emekli maaşı uygulaması ile Almanya’da sosyal devlet anlayışına yönelik uygulamalar gelişmeye devam etti. Bu gelişime paralel olarak gayrisafi yurt içi hâsıla içinde sosyal harcamalara ayrılan pay da yıllar içerisinde katlanarak büyüdü. Bu oran 1900 yılında yüzde 3’ü dolaylarında iken 1915 yılında yüzde 5’in üzerine çıktı. Günümüzde ise sosyal harcamaların payı yüzde 29 düzeyinde. Tüm bu veriler Almanya’nın oldukça sıkı bir sosyal ağ kurduğunun ve cömert bir sosyal yardıma sahip olduğunun bir göstergesi niteliğinde. Hâlihazırda uygulanan sosyal koruyucu sistemler sayesinde Almanya, makul oranda dengeli bir gelir dağılımına sahip ve olanakları yeterli olmayan kişiler için de pek çok sosyal yardım olanağı olan bir ülke. Almanya’da işinizin korunmasından, işsizlik maaşına; çocuk ve aile yardımından, emeklilik güvencesine kadar sosyal devlet olmanın sağladığı pek çok avantaj var.

Yıllık izin ve ekstra izinler

Sosyal devlet Almanya tarafından çalışanlara sağlanan en önemli avantajlardan biri yıllık izin süreleri ile ilgili. Türkiye’de ücretli izin kullanabilmek için en az bir yıl süreyle çalışmış olmak gerekirken, Almanya’da aylık kazanım mantığıyla işe başladığınız tarihten itibaren ücretli izninizi kullanma hakkınız var. Yine, Türkiye’de yıllık ücretsiz izin süresi çalışılan süreye ve yaşınıza göre 14 gün ile 26 gün arasında değişirken, Almanya’da yıllık izin için alt sınır haftada 5 gün çalışıyorsanız 20, 6 gün çalışıyorsanız 24 gün. Ancak pek çok şirket, her 12 günlük çalışmaya karşılık 1 gün ücretli izin şeklinde yapılan hesaplaya göre çalışanlarına yıllık 30 gün ücretli izin uyguluyor. Bunlara ek olarak fazla çalışma süreleri de yılsonunda hesaplanarak yıllık izin süresine eklenebiliyor. Yani mesaiye kaldığınız saatlerin toplamı kaç iş gününe tekabül ediyorsa o kadar gün ekstra izin kullanabiliyorsunuz. Almanya’da yıllık ücretli izinlerin yanı sıra resmi tatillerde de izin hakkına sahipsiniz elbette. Ülke genelinde uygulanan resmi tatillere ek olarak bölge ve eyalet bazında da tatiller olabiliyor.

Sosyal devlet Almanya’da işinizin korunması

Almanya cinsiyete ve engele bakılmaksızın herkese eşit muamele şiarıyla düzenlenmiş çalışan yanlısı yasalara sahip. İşten çıkarma söz konusu olduğunda, kimse sizi öyle kolay kolay işinizden çıkaramıyor. Bu hususta sizi koruyan güçlü haklara sahipsiniz. İşten Çıkarılmalarda Koruma Yasası’nda (Kündigungsschutzgesetz / KschG), çalışanların kolayca işten çıkarılmasını önlemek adına alınmış bir takım yasal önlemler bulunuyor. Buna göre, işvereninizin sizi işten çıkarabilmesi ancak belirli, güçlü ve kanıtlanabilir nedenlerinin olması durumunda mümkün. Bunun yanı sıra yaşınız, cinsiyetiniz, cinsel kimliğiniz, dininiz, etnik kökeniniz gibi nedenler işten çıkarılmanız için bir sebep olarak kesinlikle kabul edilmiyor.

Sosyal devlet Almanya’da hamilelik döneminde de işvereniniz tarafından işten çıkarılmanız mümkün değil. Hamileliğinizin başlaması ile başlayan işten çıkarılmaya karşı koruma, doğumdan sonraki dört ay boyunca ve doğum izniniz süresince devam ediyor. Bu hakkınızı kullanabilmeniz için hamileliğiniz ve olası doğum tarihi hakkında işvereninize bilgi verme yükümlülüğünüz bulunuyor. Doğumdan sonraki dönemde talep etmeniz halinde doğum iznine (Elternzeit) ayrılma hakkınız mevcut. Doğum izni annenin yanı sıra babaya da verilen bir hak. Her iki ebeveynin de her çocuk için 3 yıla kadar işine ara verme hakkı var. Doğum izniniz sırasında dilerseniz, haftalık 30 saatten az olmak kaydıyla çalışabilirsiniz. Doğum izni ücretsiz izinlerden biri olduğundan, bu esnada maaş alamıyorsunuz ancak Ebeveyn Para Yardımı (Elterngeld) almak için başvuruda bulunma hakkına sahipsiniz.

Elterngeld yani Ebeveyn Para Yardımı ile maaşınızın yaklaşık yüzde 65’lik kısmını en az iki ay için en fazla da 12 ay için alabilirsiniz. Her iki ebeveyn de ebeveyn parası talep ediyorsa, iki aylık ek yardım ödeneği verilir. Yani, Almanya’da yaşarken bebeğiniz olduğunda 14 aya kadar maaşınızın yaklaşık yüzde 65’ini alırsınız. Doğum izni sırasında genellikle işten çıkarılmazsınız ve izninizin sona ermesinin ardından işinize tekrar dönebilirsiniz.

Bazı zamanlarda da Almanya’da işten çıkartılma finansal olarak başınıza gelecek en iyi şeylerden olabilir. Özellikle büyük şirketler küçültmeye gittiklerinde ya da bazı departmanlarını kapama kararı aldıklarında, işten çıkarmaya giderler. Bu durumda öncelikle para karşılığında gönüllü olarak işten çıkmak isteyenlere şans verilir. Çalışanlar bazı durumlarda 3 yıllık maaşlarının topluca ya da aylık olarak alma şartı ile işten çıkmayı kabul ederler.

İşsizlik maaşı

Almanya’da çalışanların yanı sıra işini kaybetmiş ve iş arayan kesimin ortak çıkarlarının üst noktada tutulması da önemli konulardan. Türkiye’de de bir örneği bulunan işsizlik maaşı uygulaması bunlardan biri. İki ülkenin işsizlik ödeneği uygulaması arasında ilk göze çarpan fark; hizmet akdinin sonlandırılma biçimi. Türkiye’de kişinin kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması halinde tanınan işsizlik ödeneği alma hakkı, Almanya’da istem dışı işten çıkarılmanın yanı sıra gönüllü fesih yani istifa halinde de geçerli. Yine Almanya’da işsizlik parası 1‘den (Arbeitslosengeld I -ALG I) yararlanmanın temel şartı; son 24 ay içinde sigortalı olarak en az 12 ay çalışması şeklinde. Türkiye’de aranan ilk şart ise; iş akdi feshinden önceki son 3 yıl içerisinde en az 600 gün süreyle işsizlik sigortası primlerinin ödenmiş olması. Ödeneğin süresi ve miktarı her iki ülkede farklılık gösteriyor. Sosyal devlet Almanya’da işini kaybetmiş bir kişi, çocuğu varsa son 12 aylık maaşının yüzde 67’si, çocuk sahibi değilse yüzde 60’ı oranında işsizlik ödeneği alıyor. Türkiye’de bu miktar son 4 aylık prime esas kazançların aylık ortalaması üzerinden hesaplanmakla birlikte, günlük ortalama kazancın yüzde 40’ına tekabül ediyor.

Almanya’da işsizlik maaşının süresi sosyal sigorta sistemine ne kadar süre ödeme yapıldığına ve yaşa göre değişkenlik gösterirken, Türkiye’de bu süre sigortalı olarak çalışılıp işsizlik sigortası primi ödenmiş gün sayısına göre belirleniyor. Buna göre; Türkiye’de işini kaybetmiş bir kişinin son 3 yıl içerisindeki çalışma süresi 600 gün ise 180 gün, 900 gün ise 240 gün, 1080 gün ise 300 gün süreyle işsizlik ödeneği alabiliyor. Almanya’da 12 ila 24 ay çalışan 50 yaşını doldurmamış kişiler 6 aydan 12 aya kadar, 30-36 ay çalışan 50-55 yaş arası kişiler 15 aydan 18 aya kadar, 48 ay çalışan 58 yaş ve üzeri kişiler ise 24 aya kadar süreyle işsizlik ödeneğinden yararlanıyor. Almanya’da Türkiye’den farklı olarak ikinci grup bir işsizlik ödeneği uygulaması daha var. İşsizlik parası 2 (Arbeitslosengeld II-ALG II) olarak adlandırılan bu uygulama, işsizlik parası 1 alma şartlarını sağlamayan ya da işsizlik ödeneği süresi sonunda sosyal yardıma ihtiyaç duyanlara sunuluyor. Bu yardımın miktarı yaşa, medeni duruma, çocuk sahibi olup olunmadığına, engellilik durumuna ve kiminle yaşadığınıza göre belirleniyor.

Almanya’da çocuk yardımı

Reşit olmayan yaşlarda çocuğu olan ebeveynler için aile ve iş hayatını birlikte yürütmek çoğu zaman kolay olmuyor. Almanya böyle durumlarda aileleri desteklemek amacıyla Ebeveyn Para Yardımı (Elterngeld) adı verilen bir hizmet sunuyor. Geçici olarak çalışma imkânınız yoksa ya da çocuklarınıza baktığınız için çalışamıyorsanız bu yardımdan yararlanabiliyorsunuz. Çalışanlar, öğrenciler, mesleki eğitim görenler veya ev hanımları da ebeveyn parası almak için başvuruda bulunabiliyor. Ebeveyn parası yardımı, biyolojik çocuğunuz, eşinizin biyolojik çocuğu, koruyuculuğunu yaptığınız ve evlat edindiğiniz çocuklar için geçerli bir yardım. Ebeveyn yardımı her çocuk için 12 ay boyunca ödeniyor. Bu yardımı eşinizle paylaşmanız halinde ikiniz de 2 ay daha ebeveyn parası alma hakkı kazanıyorsunuz. Eğer bekâr bir ebeveynseniz 14 ay süresince ebeveyn yardımı alma hakkına sahipsiniz. Bunun yanı sıra ay başına düşen yardım miktarının yarısı kadar yardım almak koşuluyla 24 ay boyunca bu yardımdan yararlanabiliyorsunuz. Bu süre içerisinde haftada en az 25 en fazla 30 saat çalışıyor olmanız halinde bu süre 4 ay daha uzatılabiliyor.

Almanya’da sosyal yardım olarak çocuklu aileleri desteklemek amacıyla verilen bir diğer hizmetse çocuk parası yardımı (Kindergeld). Bu sosyal yardım için ebeveynlerin her ikisinin de Almanya’da ikamet etmesi gerekli. Çocuk da ya aynı hane içerisinde ya da başka bir AB ülkesinde veya Almanya’nın sosyal güvenlik anlaşması yaptığı ülkelerden birinde yaşıyor olmalı. Türkiye de bu ülkelerden biri. Çocuk para yardımından çocuğun; çalışmaması halinde 18 yaşına kadar, yurt içinde iş arayan şeklinde başvuruda bulunması halinde 21. doğum gününe kadar, ilk mesleki eğitiminde bulunması durumunda ise en fazla 25. doğum gününe kadar yararlanılabiliyor. Çocuğunu tek başına yetiştiren bekâr bir ebeveynseniz ve çocuğunuzun diğer ebeveyni yeterli geliri elde etmesine rağmen çocuğun ihtiyaçlarının karşılanması için nafaka yükümlülüğünü yerine getirmiyorsa; nafaka ödeneği talebinde bulunabiliyorsunuz. Bu yolla çocuklar için yasal asgari geçim düzeyine göre belirlenen nafaka tutarında nafaka alabilirsiniz. Çocuk para yardımı alıyorsanız ya da çocuğunuzun diğer ebeveyni fiili nafaka ödemesinde bulunduysa bu tutarlar alacağınız nafaka yardımından düşülüyor. Nafaka ödeneğinden en fazla 72 ay ve çocuğun 18. doğum gününe kadar yararlanılabiliyor.

Emeklilik güvencesi

Almanya’nın sosyal devlet anlayışı gereği kişilere emeklilikte sağlanan birtakım avantajlar bulunuyor. 2021 yılı itibariyle yürürlüğe konulan Temel Emeklilik Güvencesi (Grundrente) sayesinde düşük gelirli işlerde çalışmış kişilere emekli olduklarında maddi destek sağlanıyor. Ülke genelinde prime esas teşkil eden yıllık kazancın yüzde 30’u ila yüzde 80’i arasında maaş alan emekliler bu haktan faydalanabiliyor. Emekli maaşının tek başına yaşayan bekârlarda 1250 Euro, çiftlerdeyse 1950 Euro’nun altında olması halinde bu güvence devreye giriyor.

Almanya’da emekli olmak Almanya’da da sıklıkla tartışılan bir konu. Yaşlı nüfusun artmasıyla birlikle Almanya’da emekli olmak eski cazibesini kaybettiği için sık sık halk tarafından eleştiri alan bir olgu olmuş durumda. Bu yüzden emeklilik sosyal bir hak olmasına rağmen, Almanya’da çoğu emeklinin yaşam mücadelesi verdiğini belirtmekte fayda var. Bu yüzden Almanya’dan emekli ve Türkiye kökenli bir çok kişi, daha ucuz olduğu için ve tabii ki de anavatan olduğu için emekliliklerinin bir kısmını Türkiye’de geçirmekte.

Sonuç olarak Almanya çalışanından işini kaybedene, gencinden emeklisine kadar bireylerine geniş imkanlar sağlayan bir ülke. Siz de bugününüzü ve geleceğinizi düşünürken kendinizi güvende hissetmek istiyorsanız Almanya sizin için ideal bir seçenek olabilir.