Sosyal devlet Almanya’da yaşamanın avantajları

Alman Anayasası’nın 20. maddesi Almanya’yı “demokratik ve sosyal bir federal devlet” olarak tanımlar. Bu tanımdaki “sosyal” kavramı, Almanya’nın sosyal devlet ilkesine ne kadar önem verdiğini gösterir.

Sosyal devlet yapısı, gelişmiş demokrasilerde yaygın bir nitelik olup, vatandaşlarının eğitim, sağlık, barınma gibi temel ihtiyaçlarına erişimini kolaylaştırır, sosyal güvenlik sunar, toplumsal risklere karşı koruma sağlar ve gelir güvencesi verir.

Almanya, sosyal hizmetler ve yardımlar açısından dünya genelinde en geniş imkanlara sahip ülkeler arasındadır ve devlet bütçesinden sosyal harcamalara önemli oranda kaynak ayıran bir ülkedir.

Almanya’da sosyal devletin sunduğu avantajlar ve sosyal yardım seçeneklerine baktığımızda, karşımıza şunlar çıkıyor:

• Çalışanlar yasal olarak yılda 30 güne kadar tatil hakkına sahiptir.
• Çalışma koşulları yasalarla güvence altına alınmıştır ve işten çıkarılma süreci oldukça katıdır.
• Ebeveynler, çocuk doğumunda 14 aya kadar işe gitmeksizin maaş alma hakkına sahiptir.
• Hamile çalışanların işten çıkarılması yasaktır.
• Çocuk başına devlet tarafından çocuk parası (Kindergeld) verilmektedir.

Almanya’da sosyal devlet anlayışının tarihine girmeden önce, bu yapının sunduğu temel avantajları ve sosyal yardım seçeneklerini göz önünde bulundurmak, Almanya’da yaşamanın ne denli avantajlı olduğunu anlamamıza yardımcı olur.

Sosyal devletin kökenleri

Almanya’nın sosyal devlet yapısını kavrayabilmek için tarihi sürecine bakmak önemli. Sosyal devlet olma yolunda ilk adımları atan ülke olarak Almanya öne çıkıyor; örneğin 1871’de iş kazaları için işçilere tazminat sağlama uygulaması bu ülkede başlatıldı. Daha sonra, Otto von Bismarck’ın Şansölye olduğu dönemde, 1883’te işçiler için zorunlu sağlık sigortası getirildi.

1889’da emeklilik maaşı sisteminin uygulanmaya başlamasıyla Almanya’daki sosyal devlet uygulamaları daha da güçlendi. Zamanla, sosyal harcamaların gayrisafi yurt içi hasıla içindeki payı artış gösterdi; 1900 yılında yaklaşık yüzde 3 olan bu oran, 1915’te yüzde 5’i aştı ve günümüzde yaklaşık yüzde 29 seviyesine ulaştı.

Bu gelişmeler, Almanya’nın geniş ve etkin bir sosyal güvenlik ağına sahip olduğunu ve cömert sosyal yardımlar sunduğunu gösteriyor. Almanya, iş güvenliği, işsizlik maaşı, çocuk ve aile yardımları ile emeklilik güvencesi gibi çeşitli sosyal devlet avantajları sayesinde dengeli bir gelir dağılımı sağlarken, ihtiyaç sahipleri için birçok sosyal yardım olanağı sunmaya devam ediyor.

Yıllık izin ve ekstra izinler

Almanya’daki sosyal devlet yapısının sunduğu en büyük faydalardan biri, çalışanlara tanınan yıllık izin haklarıdır. Türkiye’de ücretli izin alabilmek için bir yıllık çalışma şartı aranırken, Almanya’da çalışmaya başladığınız andan itibaren ücretli izin haklarınız doğar.

Türkiye’de yıllık izin süresi, çalışma süresi ve yaşa göre 14 ile 26 gün arasında değişiklik gösterirken, Almanya’da bu süre 5 gün çalışma temeline göre en az 20, 6 gün için ise 24 gün olarak hesaplanıyor. Ancak, birçok Alman şirketi, her 12 günlük çalışma için bir gün ücretli izin kuralıyla çalışanlarına yıllık 30 gün izin veriyor ve bu durum çalışanlar için büyük bir avantaj oluşturuyor.

Ayrıca, fazla mesai saatleri yıl sonunda toplanarak yıllık izin sürenize ekleniyor, bu da mesai saatlerinizin karşılığında ekstra izin günleri kazanabileceğiniz anlamına geliyor.

Almanya’da, yıllık ücretli izinlerin yanı sıra, ülke genelinde kutlanan resmi tatillerde de izin kullanma hakkına sahipsiniz. Bununla birlikte, bölgesel ve eyalet bazında farklılık gösteren ek tatiller de olabilir, bu da çalışanlara ekstra dinlenme fırsatı sunuyor.

Sosyal devlet Almanya’da işinizin korunması

Almanya’da çalışma hayatı, eşitlik ve adil muamele ilkeleriyle şekillendirilmiş güçlü iş yasalarıyla korunuyor. İşten çıkarmalar, hafife alınmayacak bir prosedür ve çalışanların korunmasına yönelik katı kurallar içeriyor.

Almanya’daki Kündigungsschutzgesetz (İşten Çıkarılma Koruma Yasası) altında, işverenlerin çalışanlarını yalnızca geçerli ve ispat edilebilir sebeplerle işten çıkarmaları mümkün. İşten çıkarma sebepleri arasında yaş, cinsiyet, cinsel yönelim, din veya etnik köken gibi ayrımcı nedenler kesinlikle yer alamıyor.

Hamilelik sırasında işten çıkarılma Almanya’da kesin olarak yasak. Bu koruma, hamileliğin başlamasından itibaren ve doğum sonrası ilk dört ay boyunca, ayrıca alınan doğum izni boyunca sürüyor. Tabii ki hamilelik ve tahmini doğum tarihi hakkında işverene bilgi vermek çalışanın sorumluluğu.

Doğum izni, anne ve baba için geçerli bir hak ve her çocuk için en fazla üç yıl süreyle işten ayrılma imkanı bulunuyor Bu süreçte, haftada 30 saate kadar kısmi çalışmaya imkan tanınırken, doğum izni boyunca maaş ödenmiyor. Ancak Ebeveyn Para Yardımı (Elterngeld) almak üzere başvuru yapılabiliyor.

Ebeveyn Para Yardımı, maaşın yaklaşık yüzde 65’ini kapsar ve bu destek, minimum iki ay ve maksimum on iki ay süreyle sağlanmaya devam ediyor. Eğer her iki ebeveyn de yardımı talep ederse, toplam süreye ek olarak iki ay daha yardım alınabiliyor. Almanya’da bir çocuğunuz olduğunda, 14 aya kadar maaşınızın büyük bir kısmını alabilirsiniz. Doğum izni boyunca genellikle işten çıkarılmazsınız ve izin sürenizin bitimiyle işinize geri dönme hakkınız bulunur.

Finansal açıdan, bazı durumlarda Almanya’da işten çıkarılma, özellikle şirketlerin yeniden yapılanma veya kısıtlama süreçlerinde, çalışanlar için avantajlı olabilir. Şirketler, genellikle toplu işten çıkarma durumlarında, gönüllü ayrılıkları teşvik ederek çalışanlara cömert tazminat paketleri sunabilir. Bu, çalışanların bazen üç yıla kadar maaşlarını toplu ya da aylık taksitler halinde alarak işten ayrılmalarını sağlayabilir.

İşsizlik maaşı

İşsizlik maaşı, çalışanların ve iş arayanların haklarını korumaya yönelik önemli uygulamalar arasında bulunuyor. Benzer şekilde Türkiye’de de işsizlik maaşı sistemi mevcut. Her iki ülkenin işsizlik yardımı sistemlerinde dikkat çeken farklılıklar bulunuyor tabii ki.

Örneğin, Türkiye’de işten ayrılma şekli işsizlik maaşı alma hakkını etkilerken, Almanya’da bu hak kendi isteğiyle işten ayrılanlar da dahil olmak üzere geniş bir yelpazede geçerliliğe sahip. Almanya’da işsizlik maaşı I (Arbeitslosengeld I – ALG I) alabilmek için temel kriter, son 24 ay içinde en az 12 ay sigortalı çalışmış olmak. Buna karşılık, Türkiye’de iş akdi sona ermeden önceki üç yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi yatırılmış olması gerekiyor.

Sosyal devlet Almanya’da işsizlik maaşının miktarı ve süresi, sigorta primi ödeme süresine ve kişinin yaşına göre farklılık gösterirken, Türkiye’de bu süre ödenmiş prim gün sayısına göre belirlenir.

Almanya’da işini kaybeden kişi, çocuğu varsa 12 aylık maaşının yüzde 67’sini, çocuğu yoksa yüzde 60’ını alabiliyor. Türkiye’de ise son 4 aylık prime esas kazançların aylık ortalamasına bakılarak, günlük ortalama kazancın yüzde 40’ına denk düşen bir ödeme yapılıyor.

Türkiye’de işini kaybeden bir kişi, son üç yıllık çalışma süresi 600 günse 180 gün, 900 günse 240 gün, 1080 günse 300 gün işsizlik maaşı alabilir. Almanya’da ise, 50 yaş altı kişiler 12 ila 24 ay arası çalışmışlarsa 6 aydan 12 aya kadar, 50-55 yaş arası 30-36 ay çalışmışlarsa 15 aydan 18 aya kadar, 58 yaş üstü ve 48 ay çalışmışlarsa 24 aya kadar işsizlik maaşı alabilir.

Ayrıca, Almanya sosyal yardım sistemine ek olarak, işsizlik maaşı II (Arbeitslosengeld II – ALG II) olarak bilinen ve ALG I kriterlerini karşılamayan ya da işsizlik maaşı süresi dolan kişilere yönelik bir yardım daha sunar. Bu yardım, kişinin yaşam durumuna göre değişiklik gösterir.

Almanya’da çocuk yardımı

Almanya’da genç ebeveynlerin aile ve iş hayatını dengelemesi zor olabilir, özellikle de reşit olmayan yaşlarda çocuk sahibi olanlar için. Bu nedenle, Alman hükümeti Ebeveyn Para Yardımı (Elterngeld) gibi desteklerle aileleri desteklemeyi amaçlıyor. Eğer çocuğunuza bakmak için çalışma hayatından geçici bir süre ayrılmanız gerekiyorsa, bu yardımdan faydalanabilirsiniz.

Çalışanlar, öğrenciler, mesleki eğitimde olanlar ve evde zaman geçiren ebeveynler dâhil, herkes bu yardım için başvurabilir. Ebeveyn yardımı, biyolojik çocuklar, eşin biyolojik çocukları, koruyuculuğunuz altındaki veya evlat edinilen çocuklar için geçerlidir ve her çocuk için 12 aylık bir destek sunar.

Ebeveynler yardımı paylaşmaya karar verirlerse, toplamda 14 aya kadar yardım alabilirler. Bekar ebeveynler için bu süre 14 aya kadar uzayabilir ve yarı miktarda yardım alarak bu süreyi 24 aya çıkarmak mümkündür. Eğer haftada 25 ila 30 saat arası çalışıyorsanız, bu süre 4 ay daha uzatılabilir.

Diğer yandan, çocuk parası yardımı (Kindergeld) Almanya’da aileleri maddi olarak destekleyen sosyal yardımlardan biri. Bu yardımdan yararlanmak için ebeveynlerin Almanya’da yaşaması gerekiyor. Çocuk ise ya aynı evde ya da bir AB ülkesi ya da Almanya’nın sosyal güvenlik anlaşması yaptığı bir ülkede, örneğin Türkiye’de, yaşamalı.

Kindergeld, çocuk 18 yaşına kadar, iş arıyorsa 21 yaşına kadar, ilk mesleki eğitimdeyse 25 yaşına kadar alınabilir. Bekar ebeveynler, çocuğun diğer ebeveyni yeterli gelire sahip olmasına rağmen nafaka ödeme yükümlülüğünü yerine getirmediğinde nafaka yardımı talep edebilir.

Bu, çocuğun yasal minimum geçim standartlarına göre bir nafaka miktarını garanti eder. Eğer çocuk para yardımı alınıyorsa veya çocuğun diğer ebeveyni nafaka ödüyorsa, bu miktarlar alınacak nafaka yardımından düşülür. Nafaka yardımı, çocuk 18 yaşına gelene kadar en fazla 72 ay süreyle alınabilir.

Sosyal devlet Almanya’da emeklilik güvencesi

Almanya’nın sosyal devlet prensipleri arasında, emeklilik dönemine özel avantajlar önemli bir yer tutuyor. 2021’den itibaren hayata geçirilen Temel Emeklilik Güvencesi (Grundrente) programı, düşük gelirli işlerde çalışarak emekli olan bireylere ekonomik destek sunuyor.

Bu program, yıllık prim ödemelerine dayalı kazançların yüzde 30 ile yüzde 80 arasında değişen oranlarda maaş alan emeklilere yönelik uygulanıyor.

Almanya’da emeklilik, yaşlı nüfusun artmasıyla daha az cazip bir hal alarak halk arasında sıkça tartışılan bir konu haline geldi. Emeklilik, sosyal bir hak olmasına karşın, birçok emekli Almanya’da yaşamakta güçlük çekiyor. Bu sebepten, emeklilik dönemlerini ekonomik açıdan daha avantajlı ve kültürel olarak da daha yakın hissettikleri Türkiye’de geçiren Almanya kökenli birçok emekli bulunuyor.

Kısacası, Almanya, çalışanlarından işini kaybedenlere, gençlerinden yaşlılarına kadar her bireye çeşitli imkanlar sunan bir sosyal devlet anlayışı izliyor. Güvenli bir bugün ve gelecek arayışında iseniz, Almanya sizin için uygun bir tercih olabilir.