Alman Karnavalı: Renkleriyle ve şenlikleriyle öne çıkan bir gelenek

Alman Karnavalı, 11.11.’de saat tam 11:11’de resmen başlıyor. Ren nehri çevresinde oluşmuş Rheinland bölgesi Karnaval kutlamaları, 2015 yılından beri Unesco’nun anane ve göreneklere yönelik oluşturduğu kültür mirasları listesinde yerini almakta. Almanya’da Karnaval, Köln, Düsseldorf ve Mainz civarlarında özel bir coşkuyla kutlanıyor. 

Bu sene de Pandemi sebebiyle ne yazık ki, büyük şehir geçitleri ve pek çok program iptal edildi ya da değişikliğe uğradı. Biz, vuslat yakındır diyerek, renkli günlerden bahsedelim burada.

Bazıları, köklerini ortaçağdaki geleneklere dayandıran, çoğu, yüzyılı aşkındır süregelen karnaval dernekleri, bu dönemde kolları sıvıyor. Çeşitli gösteriler, partiler, geçitler sıraya giriyor. Sahne programlarının yer aldığı özel partiler Sitzung (oturum) diye tabir ediliyor. Çoğuna yer bulmak için çok önceden rezervasyon şart, biletler çabuk tükeniyor. Bazılarının fiyatları da hatırı sayılır cinsten. Fiyakalı bir kostümle katılmak da elbet bu işin en vazgeçilmezi.

Karnaval döneminin sonuna doğru kutlamalar ve programlar hızını arttırıyor.

Son Perşembe, eğlencelerin doruğu sayılırsa, yaşasın dişi enerji. Bu geceye Altweiberfastnacht diyorlar – “Ezeli karılar gecesi” diye çeviriyorum bendeniz. En yaygın adet, kadınların karşılarına çıkan erkeklerin kravatlarını hiç acımadan kesmesi. Bu sepeble o gün, işi bilen erkekler gözden çıkardıkları kravatlarını takıyorlar. İşi bilip, işe gitmeyenler de esprinin bir parçası olmak için bir kravat uyduruveriyorlar bu gün için.

Alman Karnavalı, bir Pazartesi ile final yapıyor. Rosenmontag, bendenizin çevirisi ile “Güllerin Pazartesi”. Şehir merkezindeki büyük geçitle şatafat son buluyor. Politik ve toplumsal konulara dair çeşitli temalara göre tasarlanmış, eleştiri ve hiciv içeren dekor, kostüm ve sloganlarla bezenmiş dikkat çekici araçlar peş peşe geçerken izleyenlere şekerlemeler atıyorlar. Herkes kostümlü. Şakalar gırla. Çocuklar en fazla şekerlemeyi kim toplar telaşında, gelen geçene “Kamelle! Kamelle!” diye seslenmekte. Coşku naraları yükselmekte: “Düsseldorfer Hellau!”. “Kölsche Alaaf!”

Kamelle, her yerde adı üstünde “şekerleme“. Lakin Hellau ve Alaaf haykırmalarına dikkat. Düsseldorf’da Hellau, Köln’de Alaaf! Aman diyeyim, bir dil sürçmesi epey dikkat çekip, adaba çok ters kalıp, tepki bile oluşturabilir.

Alkollü olmak, hatta biraz kaçırmış olmak yadırganmıyor bu günlerde. Vazgeçilmez lezzet ise “Berliner”, içi reçelli, üstü şekere bulanmış kızarmış mayalı pofuduk bir hamur işi. Sevgili Betül çok keyifle okuduğum yazısında kapsamlı değinmişti Berliner’e.

Alman Karnavalı değişik isimler alıyor

Köln’deki isimlerinden biri Kölsche Fastelovend – kelimenin tam tercümesi “Oruç’tan önceki akşam”. Yine Köln’de “Schull– un Veedelszöch” tabirini duyarsanız, yerel lehçe bu, yani “Schule– und Viertelzüge”. Veedel yani Viertel, sadece Köln’de kullanılan bir kelime. Benim tercümemle “Mektep ve Mahalle Geçidi”, Köln’de Altstadt güneyinde son Pazar günü gerçekleşiyor.

Münih’te Fasching kutlamaları yapılıyor.

Güneye indikçe Schwabenland taraflarında, “Schmotzigen Donnerstag”, “Rußigen Freitag” isimlerini duyanlarınız olmuştur. Oruç zamanına girmeden yapılan hayvan kesimlerine ithafla Perşembelere yörenin lehçesiyle “schmotzigen – kirli”; Cumalara da, çocukların maskaralık olsun diye yüzlerine sürdükleri baca islerine dair “rußigen – isli” diyorlar. Tabii suratına eğlencesine kara renginden dolayı böğürtlen reçeli süren de var. O zaman günün adı “Bromigen Freitag – böğürtlenli Cuma” oluveriyor. Bazı isimler de çiçekleniyor: “Tulpensonntag -Lalelerin Pazarı”. Bavyera’da meşhur “Veilchendienstag – Menekşelerin Salısı” kutlamaları oluşuyor.

Rio’daki en şaşaalı karnaval kutlamaları, Cuma akşamı; meşhur Mardi Gras’nın zirvesi Salı, Venedik 6 Ocak’ta başlıyor şenliklere.. Hepsi son buluyor Aschermittwoch’da, yani Kül Çarşambası’nda…

Karnavalın sonunda bir meydanda buluşuluyor. Tüm taşkınlıkların ve itirafların ardından bir günah keçisi ezelden bellidir. Kukla “Hoppeditz“. Parodilerde ismi sıklıkla geçen bu kukla yakılır ve günahlar kül olur. Ta ki Hoppeditz sonraki 11. Kasım’da yeniden canlanana kadar..

Hoppeditz karakteri Düsseldorf’ta 2019 yılında Tom Bauer tarafından canlandırılıyor. Tam 11.11 tarihinde Düsseldorf şehrindeki yetkililere ve karnaval katılımcılarına en “aptalca” ayaklanma kanununu okuyor. Foto: Melanie Zanın

Alman Karnavalı boyunca Aschermittwoch ve Oruç

Karnaval, insanoğlunun kendinden büyük gördüğü olay ve olgulara karşı kendini koruma ve protesto denemeleriyle güç arayışına dair gelişmiş bir anane. Mezopotamya’da 5000 yıl öncesinden benzer kutlamalardan bahseden kaynaklar var. Eski pagan inanışlarında yeri olsa da dini ritüellerle ilgisi yok. Alman Karnavalı, Aschermittwoch’un başlangıcı ile sona eriyor.

“Aschermittwoch” ile Hristiyan dininde anlamı olan bir dönem başlıyor: Paskalya’ya kadar devam edecek 40 günlük “Oruç” zamanı.

“Kül Çarşambası” günü, Paskalya’dan tam 40 gün önce başlayan Oruç ile Karneval’ın bitiş tarihinin geleneksel olarak belirleyicisi.

Ortodoks mezhebinde Oruç, Pazar Gecesi / Pazartesi başladığı için Aschermittwoch yoktur.

Hristiyan Oruç’u nefsin terbiyesi esasına dayanıyor. Uygulamalarda çeşitlilik var. Teologlar, ruhaniler, çok dindarların durumu başkalık gösterebiliyor. Aralarında sadece ekmek ve sıvı gıda ile beslenmek gibi katı oruçlara yönelenler var. Dindarlar, genellikle, kendilerince, vazgeçmenin kolay olmayacağı şeyleri belirleyip, 40 gün boyunca bunlardan uzak duruyorlar. Örnekse tatlı, çikolata, alkol, v.b. Tabii Karnaval esnasındaki alkol ve şekerleme ifradından sonra çok da mantıksız bir perhiz olmayabilir bu.

Günün sonunda amaç, herkes kendine göre, nefsini tutsun, şükretsin, kadir kıymet öğrensin.

Aschermittwoch – Kül Çarşambası

Peki kül nereden geliyor?

Burası teolojinin konu alanı, meraklısına çok kabaca şöyle: İnananları, İsa’yı, Kudüs’e girdiği Pazar günü (Paskalya’daki Palmsonntag) palmiye yapraklarını sallayarak selamlamışlar. O zamanlar palmiye kutsal sayılıp, yaşam ve zafer simgesi olarak kabul ediliyor. İsa o gün yakalanıyor, ardından yaşananlar bildiğiniz acıklı İsa’nın Çilesi hadisesi (Passion Jesu). Kül, işte o Pazar günü yakılan palmiyelerin küllerine atıf. Aschermittwoch’da, kilisedeki ayinin ardından alna külden çizilen haçın, koruyucu, iyileştirici etkisine inanmak ve kutsanmak amaçlanmış. İslam’da kurban kanını alna sürmek de benzer anlam içerir.

“Politische Aschermittwoch” Kül Çarşambası’nda Politik Arena

Bana, bu güne dair en ilginç gelen gelenek ise hep “politische Aschermittwoch” olmuştur.

Büyük siyasi partiler yerel ve bölgesel toplantılar organize ediyorlar ve buralarda oldukça sert bir uslupla politik konuşmalar, karşılıklı atışmalar oluyor.

Yani bir nevi “truth tough told – gerçeklerin en bodoslama hali”.

Rahatlama, dışa vurum, sınırları zorlama, protesto ve tüm bu taşkınlıklara nükteyle, en önemlisi hoşgörüyle yaklaşımın kutlaması Karnaval.

Hepinize keyifli bir Karnaval hafta sonu dilerim.

Benden: Düsseldorfer Hellau

————-

Kostüm Köln ve Düsseldorf’taki en büyük kostüm mağazası Deiters’dır, çok seçenek sunar. Online satışı da var elbette.