Paskalya bayramı

Paskalya haftası içindeyiz. Almancası Karwoche, Türkçe karşılığı Çile Haftası. Yeşil Perşembe (Gründonnerstag) ve Kutsal Cuma (Karfreitag) ardından, yani önümüzdeki Pazar günü Paskalya Bayramı başlıyor.

Çocuklarımız yuvalarda, okullarda meşgul olmaya başladı konuyla. Konu komşuda bir tatlı telaş. Çarşı içinde vitrinler renkli, davetkar. Uzun bir hafta tatili. Şuraya bir de ışıldayan güneş çizelim ve bakalım biraz Paskalya Bayramı’na, hikayesiyle, ananesiyle..

Güneş ve ay hareketlerine, özellikle baharın ilk dolunayına göre tarihi her yıl değişiyor Paskalya’nın. Türkiye’de, özellikle Istanbul’da daha sık şahit olduğumuz Ortodoks Paskalyası ile aralarında bir kaç hafta olabiliyor. Daha önce de bahsi geçmişti, Ortodokslar Noel’i de 3 Kral Bayramı olan 6 Ocak’ta kutladıkları. 

Karwoche, geçen Pazar Günü, Palmsonntag’da başladı. İsa’nın, Romalıların O’nu fellik fellik aradığını bildiği halde Kudüs’e giriş yaptığı gün. Halk tarafından, hurma yaprakları (Palm yaprakları) sallanarak coşkuyla karşılanmış, isim oradan geliyor. 

Tabii bayram havasındaki bu karşılama Roma hükümdarının hiç hoşuna gitmiyor, Romalıların kinini de iyice arttırıyor ve bir ihanet planıyla yakalayıveriyorlar İsa’yı. 

Pek çok Hrıstiyan bayram, yortu ve ananesinde olduğu gibi, Paskalya’nın da Yahudi adetleriyle benzerlikleri var. Tüm kültürler zaten bir şekilde akraba diyelim ve konumuzda kalalım. Aşinalıklara aşağıda yeri geldikçe küçük notlarla dikkatinizi çekmeye çalışacağım. 

Sembol olarak hurma yaprakları

Hurma yapraklarından biraz bahsetmek istiyorum. Hurma ağacı, Orta Doğu coğrafyasında yaygın malum. Yaprakları da,  o zamanlar, coşkulu kutlamaların en muteber sembolik dekoru. O kadar geniş yelpazeye atıfları var ki bu hurma yapraklarının: Eski Yunan ve Roma tanrılarına; Asur ve diğer eski Mezopotamya adetlerine; Yahudilerin Mısır’daki esaretlerinden kurtulup İsrail’e yolculukları sırasında Sina Dağı’nda damlarını hurma yapraklarıyla kapadıkları geçici evlerine kadar, çok yere selam çakıyorlar sembol olarak. 

Yine bu hurma yaprakları, bir sonraki seneye saklanıp, yakılıyor. Karnaval’dan sonraki ilk Çarşamba, işte tam da bu külleri alınlara sürmenin kişiyi kutsadığına inanılıyor. Aschermittwoch / Kül Çarşambası’nda Oruç başlıyor.

Hristiyanlarda Oruç

İsa, Kudüs’e gelene kadar çölde çok az su ve yiyecekle 40 çetin gün geçirmiş, şükür ve ibadet güç kaynağı olmuş. Oruç, işte bu yolculuğu hatırlatıyor ve Kül Çarşambası’ndan 40 gün sonra Paskalya ile son buluyor. 

Mısır’da esaretten kurtulup, İsrail’e doğru hareket eden Yahudilerin çöldeki zorlu yolculukları da 40 gün sürmüş. Pessah, yani Hamursuz Bayramı’nda da bu yolculuk anılır. Oruç bozumunun Cumartesi günü olması da bize, Şabat ve dinlenmeye ayrılan haftanın 7. günleri öncesindeki Cuma akşamlarında koşer sofralarının zenginliğini açıklayabilir.

Paskalya bayramı ve Paskalya’nın renkleri

Renkler derken, rahiplerin kıyafetlerinin renkleri hiç dikkatinizi çekmiş miydi? Ayinlerde, Katolik rahipleri, oruç zamanında mor, Paskalya’da kırmızı giyiyor. Liturjik renkler, teolojide derimleşen konulardan. 

Paskalya haftasının Perşembe’si yeşil. İsa’nın havarileriyle son buluştuğu gün ve meşhur “Son akşam yemeği”. Yeşil, umut ve yeniden yeşeren yaşamları sembolize ediyor.

Oruç dönemi, nefsi geriye çekme, çile, tekamül, ibadet, şükür barındıran bir zaman. Mor renk, geçitlere, değişim ve dönüşümlere işaret ediyor. Kilisenin siyaha alternatif yas rengi de mor. 

Kırmızı ise kan ve ateşin rengi, imanı körükleyen ateş. Aynı zamanda, hristiyan inancının temelini oluşturan üçlemenin bir ayağı olan Kutsal Ruh’un simgesi. 

Mütevazı sofralarda balık var

Karfreitag / Kutsal Cuma, matem içeriyor, çünkü İsa’nın çarmıha gerilip öldürüldüğü gün olduğuna inanılıyor. Bu iki gün tutulan Oruç da yas sebepli. Kutlama yok, düğün dernek yok. Sofralar sadeleşiyor ve genelde balık tercih ediliyor. 

Çalıştığımız yerlerde kantinler var mı? Ya da civarınızdaki lokantaların Cuma günlerine hiç dikkat etmiş miydiniz? Genelde balık seçenekleri ağır basar. İşte esrarı buradan gelmekte. 

Balığın basit, hatta zamanında fukara yemeği olarak görülmesi ile de ilgili yeri gelmişken bir not düşeyim: Eskiden toprak, derebeylerinin mülkü, dolayısıyla avlanma hakkı da sadece kendisinde. Halk ancak artan olursa, ya da kısıtlı av izni verirlerse et yiyebiliyor. Lakin balık, denizde, gölde, avı kolay ve tantanası yok, tebaya av serbestliği var. Yaşasın balık! 

Hristiyan dünyasının en kutsal bayramı: Paskalya – Ostern – Easter – Pasqua – Pâques – Pascua – Pasxa – Pasha 

Papa 2. Jean Paul, Noel ve Paskalya Bayramlarını 60’ın üzerinde dilde kutlar ve kutsardı. 2. Benedikt de bu geleneği devam ettirmişti. Paskalya Pazarı saat 12:00’de St Peters Meydanı’ndan canlı yayında Papa’nın bu kutsaması, hristiyan aleminin en hisli anlarından biri, şüphesiz. 

İnanca göre, Cumartesi’yi Pazar’a bağlayan gece, saat 04:00- 06:00 arası, İsa’nın dirilişi ile Paskalya Bayramı başlıyor. Kiliselerde o saatte ayin var, katılan da çok. Paskalya, hristiyan aleminin, en büyük ve en önemli bayramı!

İhanete uğrayan İsa, son yemeğin ardından yakalanıyor, işkenceler görüyor ve ölüme mahkum ediliyor. Karar anından, çarmıha gerilerek öldürülüşü ve ardından mezara intikaline kadar geçen süre Passion Jesu, Türkçe’de Çile olarak adlandırılıyor.

Mel Gibson’un 2004 yapımı filmi “The Passion of the Christ” işte bu son 12 saati anlatır. 3 dalda Oskar adaylığı dahil bol ödüllü bu film, tüm zamanların en başarılı dini filmi olmasına rağmen, şüphesiz aynı zamanda en çok tartışılanı da. 

Çile Yolu’nun katolik kiliselerindeki tasfirlerini sanat tarihi meraklıları kaçırmamıştır. Resim, heykel, yontmalar, kabartmalar ve nice şekillerde 14 durakta anlatılmıştır. Küçük kiliselerde ve hatta hristiyan diyarlarda dağ yollarında bile sürprizlere karşınıza çıkabilir bu 14 istasyon. 

Paskalya hikayesi devam ediyor 

Pasifist İsa, hiç direnç göstermeden, tüm insanlık suçlarının cezasını, Tanrı’ya inananlar için üstleniyor, işkence görüyor ve öldürülüyor. Dirilişi ise inanlarına umut bahşetmek anlamı taşıyor. 

Bu inanış, Dirilişi’nin 40. gününde göğe yükselme (Chtisti Himmelfahrt) ve 50. gününde havarilere Kutsal Ruh’un gözükmesi üzerine Hamsin Yortusu (Pfingsten) ile devam ediyor. 

Christi Himmelfahrt, her zaman bir Perşembe günü, resmi tatil, aynı zamanda Almanya’da Babalar Günü’dür. 

O gün en sık rastlanan manzara, mangal başında veya arkadaşlarıyla bira keyfindeki babalar olabilir. 

Pfingsten de bir Pazar ve Pazartesi günlerini kapsayan resmi tatillerdir. 

Okullarda bu hikayeden kıssa verilen mesajların merkezinde, şiddete karşı barış ve sükunet içinde kalmak, şükretmek ve en önemlisi yaşamın oluşumu, uyanışı ve süreci olduğunu söyleyebilirim. Tohumlar toprağa, topraktan ağaca.. 

Kültürlerarası, ritüeller harmanı: Paskalya

Nergis çiçeğinin Almancası Paskalya çanı anlamına gelen Osternglocke. Bu dönemde nerdeyse her çayırın kenarında biterler, etrafa mis gibi kokularını yayarlar. 

Tavşanlar, bereket ve çoğalmanın sembolü. 

Yumurta ise yeni başlangıçlar, bekaret, saflık anlamları yüklenmiş. Rengarenk boyanmaya yıllar içinde evrilmişler, oysa kanın kırmızısıdır dini ritüellerde renkleri. 

Velhasıl yumurta arama bahanesiyle bağa, bahçeye çıkma; ağaç diplerinde bitiveren nergislerin keyfiyle, yeni uyanan doğayı izleme; kuzu, oğlak çevirmeleri; kamp ateşi etrafında toplanmalar; doğurgan tavşan, yeni doğan yumurta derken vardık mı Pagan inanışlarından Nevruz’a, kültürlerin akrabalığına, dini ritüeller ve yerel geleneklerin binlerce yıllık harmanına…

Paskalya bayramı ve eğlenceleri

Yumurta dekorasyonu başlı başına bir hadise. Birbirinden yaratıcı tekniklerle, ebruli, şablonlu, rengarenk boyamalar çok zevkli. Çocuklarla birlikte yapılacak çok hoş bir etkinlik haline getirmek de mümkün bunu. Pazar sabahına hazır olsunlar yeter.

Pazar günü bahçede, evin köşe bucağında saklanan yumurtaların yanlarına bazen çikolata, bazen küçük hediyeler de konulabilinir. 

Yeme içmenin Paskalya usulü olmaz mı? 

Türkiye’de Paskalya çöreği olarak tanıdığımız, mayalı hamur işinin buralardaki adı “Hefezopf”. 

Tavşan ve kuzu formunda çörekler, kekler çok yaygın. Almanya’da “Osterlämmchen” dendi mi, ilk aklına gelen kuzu formunda kek olur. 

Diğer kuzular ise uzun Oruç sonunda yenen bol etli ziyafet sofralarında. En çok tercih edilenler, İtalyan ve Fransız kırsalından özenilerek pişirilen sebzeli kuzu güveç ve yahnileri. Paskalya bayramı sürecinde bir İtalyan klasiği olan Zicklein (genç keçi) çevirme de yeme içmeye meraklı Almanların kaçırmadığı fırsattır. İtalofiller kulaklarınız çınlasın. 

Yumurta boyama için küçük ipuçları

Boyama için beyaz yumurta elbette her zaman en iyi sonucu verir. Paskalya dönemi piyasada kıtlaşmaları bundandır. Boyanıp kurutulmuş yumurtaları çok hafif zeytinyağlı bir mutfak krepi ile silerseniz daha parlak ve canlı gözüküyorlar. Boyama işlemi için şimdiden yoğurt kaplarını, boşalan cam kavanozları kenara koymakta fayda olabilir.

Organik boyalar marketlerde çeşit çeşit. 

Doğal malzeme ile çözümler de var elbet. Örnekse: Yumurtaları az sirke ve bol soğan kabuğu ile kaynatarak boyama yapabilirsiniz. Kurkuma, pancar kabukları da fena iş görmüyorlar. Oldukça pratik bir hoşluk eklemek isterseniz: Ormanda veya bahçede topladığınız düzgün formlu yaprakları – bulursanız meşe yaprağı çok güzel olur- yumurtalara elinizle tutturup, ten rengi ince bir çorabın içinde sıkıca yerleştirip üstünden düğüm atar ve öyle renklendirmeye geçerseniz, yaprak baskılı yumurtalarınız olur.

Komşularla, iş arkadaşlarıyla Paskalya kutlaması ve hediyeler

Paskalya kutlaması, aile içinde ve çok yakınlarla gerçekleşiyor. Davet aldığınızda, hediye ne götürelim, en çok rastladığım sorulardan. Almanya’da pahada yüksek hediyenin pek makbul görülmediğini söylersem yanlış olmaz. Çiçek, çikolata, şarap, ev yapımı pasta çörek, çocukların yaptığı el işleri çok seviliyor. Davetine icabedeceğiniz evde küçük çocuk varsa, O’na ufak tefek bir mini hediye sevinçle kabul ediliyor. Ancak kişisel hediyelerin Paskalya’da yeri yok. 

Bir diğer soru da, tebrik ifade etmek için en uygun ne zamandır? 

En makbulu, bayram günleri, yani Pazar ve Pazartesi. Cumartesi de kutlanabilir. Ancak Cuma günü kutlama adaba ters kalıyor.

“Frohe Ostern!”

Hafta içinde ise “Schöne Osterzeit”, “schöne Feiertage”

… kutlarken kullanılabilecek kalıplar. 

Paskalya bayramı ritüellerimizin başında, uzun orman yürüyüşleri, doğayı izlemek ve doğaya yine yeniden hayran olmak geliyor. Yaprak, kozalak, ağaç yosunu toplayıp maceralara çıkmak da yan etkisi. 

Özellikle çocuklar için çok zenginleştiren aktiviteler de oluşuyor böylelikle. 

İlham olur dilerim. 

Hem köklerimizin, hem yaşadığımız ülkenin güzelliklerini, bereket dileklerimizle çoğaltalım. Ramazan ayının birliğe, barışa, dinginleye davet eden enerjisinin farkına varalım. Baharın ve Paskalya bayramı ile gelen tatilin keyfini çıkarın. Hepinize sevgiler.